„Święte obrazki” – pasje kolekcjonerskie i badawcze o. Nikolausa von Lutterottiego

Od 11 listopada w Muzeum Etnograficznym Oddziale Muzeum Narodowego we Wrocławiu można oglądać nową wystawę czasową „Święte obrazki. Pasje kolekcjonerskie i badawcze ojca Nikolausa von Lutterottiego OSB (1892–1955)”.

Obrazki przedstawiają świętych patronów. Pełniły funkcje religijne i ochronne. Przypominają o cudach i związanych z nimi legendach, ilustrują miejsca pielgrzymek i formy kultu. Zawierają modlitwy, sentencje i życzenia. Towarzyszyły chrztom, ślubom i pogrzebom. Trafiały do świętego kąta w każdej izbie, między karty modlitewników, ofiarowywano je bliskim.

Wystawa „Święte obrazki” to pierwsza tak obszerna prezentacja wyjątkowej kolekcji grafik dewocyjnych i obrazów na szkle zebranych przez o. Nikolausa von Lutterottiego – ostatniego przeora zgromadzenia benedyktynów w Krzeszowie oraz pierwsza ekspozycja mu poświęcona. Na wystawie zostaną pokazano obrazy na szkle oraz wybór ok. 500 grafik z imponującego, bo liczącego kilkanaście tysięcy eksponatów, zbioru, który przez ćwierć wieku zgromadził i pieczołowicie opracował Nikolaus Lutterotti.

Kuratorskie dociekania pozwoliły na zrekonstruowanie tej kolekcji. Wiadomo, że w 1955 r. ponad 13 tysięcy druków zasiliło zbiory Muzeum Etnograficznego we Wrocławiu. Udało się również dowieść, że pozostałe fragmenty tej kolekcji znajdują się w Bibliotece i Gabinecie Grafiki Muzeum Narodowego we Wrocławiu, a także – w mniejszej części – w Dziale Sztuki Muzeum Książąt Lubomirskich w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu. Tym samym, mimo częściowego rozproszenia, kolekcja Lutterottiego zachowała się w całości, co stanowi absolutny ewenement w losach przedwojennych zbiorów śląskich – mówi kurator wystawy Arkadiusz Dobrzyniecki.

Prezentowane druki pochodzą z europejskich warsztatów, głównie z terenu Niemiec, Austrii i Czech, a w niewielkim stopniu również Włoch, Francji i Polski. Powstawały od początku XVI aż do pierwszej połowy XX w. w prowincjonalnych, często klasztornych drukarniach. Rozprowadzano je głównie w centrach pielgrzymkowych, na odpustach, jarmarkach czy za pośrednictwem wędrownych handlarzy.

Ciekawą częścią zbioru są tzw. „prace klasztorne” – ręcznie wykonywane przez mniszki obrazki, do stworzenia których użyto papieru, tkanin oraz błyszczącej pasmanterii „Podobnym przykładem małych dzieł sztuki są prace ręcznie malowane na papierze i pergaminie. Przeważającą zaś część kolekcji stanowią masowo odbijane miedzioryty i staloryty. Niektóre odbitki ręcznie kolorowano, inne robiono nie tylko na papierze, ale też np. na jedwabiu. Najcenniejsze na wystawie są grafiki wykonane na podstawie rysunków Michaela Willmanna – dodaje kuratorka wystawy Joanna Kurbiel.

Równie bogata jak rodzaje technik jest tematyka grafik. Są to przede wszystkim wizerunki Matki Boskiej, Chrystusa, świętych i patronów. Liczne są ilustracje scen biblijnych, przedstawienia cudów i towarzyszących im legend. Nie brakuje pamiątkowych obrazków ukazujących miejsca pielgrzymek, sanktuaria i formy kultu. Wśród prezentowanych grafik znaleźć też można pamiątki sakramentów – chrztu, pierwszej komunii, bierzmowania, ślubu. Osobną kategorią są obrazki pogrzebowe z drukowaną na odwrocie informacją o zmarłym, a czasem jego fotografią. Kolekcja obejmuje też listy modlitewne, gdzie ilustracjom towarzyszył tekst modlitwy, często zapisany w formie wiersza.

Obok grafik dewocyjnych na ekspozycji pojawią się zgromadzone przez ojca Nikolausa Lutterottiego ludowe obrazy na szkle, powszechnie obecne w domach chłopskich na przełomie XVIII i XIX w. Szklane obrazy malowane głównie przez anonimowych twórców często były wzorowane na odbitkach z miejskich warsztatów Pragi, Augsburga czy Innsbrucka, oczywiście w mniej lub bardziej uproszczonej formie. Stanowiły symbol pobożności oraz wysokiego statusu społecznego i majątkowego ich posiadaczy – obrazy na szkle były znacznie droższe od papierowych odbitek obrazków dewocyjnych.

Prezentowana wystawa ma przywrócić w Polsce pamięć o ojcu Nikolausie von Lutterottim. Równocześnie jest naszym wyrazem uznania dla niezwykłego człowieka i skromnego zakonnika oddanego życiu monastycznemu, pracy duszpasterskiej, szerokim zainteresowaniom badawczym i archiwalnym, a wreszcie też – fascynującej pasji kolekcjonerskiej – podsumowuje dyrektor Muzeum Narodowego we Wrocławiu Piotr Oszczanowski.

Ojciec Nikolaus von Lutterotti przyszedł na świat jako Marco von Lutterotti 22 lipca 1892 r. w Kaltern (Włochy). W 1912 r. wstąpił do klasztoru benedyktynów Emaus w Pradze i przyjął imię zakonne Nikolaus. W 1922 r. przybył do klasztoru w Krzeszowie, gdzie obok rozległej pracy duszpasterskiej zajął się kolekcjonowaniem m.in. grafik dewocyjnych, obrazów na szkle i albumów graficznych. Opublikował też ponad 70 książek i artykułów dotyczących cysterskiego Krzeszowa, dóbr zakonnych i dzieł sztuki artystów tam tworzących. Najważniejsze opracowania naukowe poświęcił barokowemu malarzowi Michaelowi Willmannowi. Zmarł 28 października 1955 r. w Stuttgarcie, pochowany został na cmentarzu swego domu zakonnego w Bad Wimpfen (Niemcy).