„Pasja wg św. Jana” – muzyczne doświadczenie Męki Pańskiej

Pasja wg św. Jana Johanna Sebastiana Bacha jest wcześniejszym z jego dwóch opracowań pasji, które przetrwało do naszych czasów. Dzieło powstało w pierwszych latach pobytu kompozytora w Lipsku, a prawykonanie prawdopodobnie odbyło się w tamtejszym kościele św. Mikołaja w Wielki Piątek 7 kwietnia 1724 roku.

Kompozytorzy podejmowali w pasjach (łac. passio – cierpię) tematykę męki Pańskiej, a tradycja tego gatunku wywodzi się ze średniowiecznych dramatów pasyjnych. Opracowując swoje dzieło, Bach sięgnął do tekstów poetyckich Bartholda Heinricha Brockesa z 1712 roku. Warstwa literacka utworu była dla niego niezwykle ważna, dlatego też wprowadził do poematu szereg zmian, np. w partii Ewangelisty sięgnął do tekstu z Nowego Testamentu. Najważniejszą postacią jest Chrystus, którego partię wykonuje bas, zaś recytatywy Ewangelisty, który komentuje rozgrywające się wydarzenia, przeznaczone są na tenor. Chór reprezentuje w tym dziele tłum (zwany też turbae), a w chorałach przedstawia uczucia wspólnoty przejętej losami Jezusa. Arie są lirycznymi, czasem intymnymi komentarzami do wydarzeń.

Utwór fascynuje siłą ekspresji i bezpośredniością w wyrażaniu emocji. Świetnie obrazuje to już otwierający dzieło dramatyczny chór Herr, unser Herrscher. Pełna dysonansów linia melodyczna prowadzona przez dwa oboje nad burzliwym akompaniamentem smyczków przygotowuje mocne wejście wielogłosowego śpiewu. Nie mniej dramatyczne są kolejne odcinki dzieła, najważniejsze pozostaje jednak to, że dynamizm prowadzenia narracji nigdy nie przesłania u Bacha głębi wyrazu i autentyczności przekazywanych emocji.

Pasja wg św. Jana należy do niekwestionowanych arcydzieł chrześcijańskiej kultury muzycznej. Stanowi też, wraz z Pasją wg św. Mateusza, ukoronowanie muzyki epoki baroku.