W latach 30. ubiegłego wieku władze II Rzeczypospolitej coraz wyraźniej dostrzegały skalę zagrożenia płynącego z rosnących w siłę hitlerowskich Niemiec. Na Wojsko Polskie budżet państwa przeznaczał ogromne środki, lecz nawet tak duży wysiłek okazał się niewystarczający, stąd pomysł odwołania się do ofiarności społeczeństwa i utworzenie Funduszu Obrony Narodowej. We wrześniu 1939 r. niewykorzystane dary rzeczowe przekazane na FON wywieziono za granicę. Część „srebrna” znalazła się we Francji i do Polski wróciła w roku 1976. Teraz niektóre ze sreber FON będzie można oglądać w Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu na wystawie „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej”.
Pokazywane we Wrocławiu wyroby srebra zostały wykonane w stolicy Śląska. Wrocławskie manufaktury i fabryki wytwarzające produkty ze srebra i złota niejednokrotnie były w ręku tych samych rodzin przez wiele pokoleń. Wystarczy tu wspomnieć słynną na całą Europę wrocławską Silberwaren-Fabrik Julius Lemor, czyli Fabrykę Wyrobów Srebrnych i Prasownię Juliusa Lemora, istniejąca niemal od początku XIX wieku do 1945 roku. Z biegiem czasu i rozwoju technologicznego ekskluzywne dotąd – bo ręcznie wykonywane – artykuły dekoracyjne i użytkowe ze srebra pojawiły się produkcji masowej i zagościły w przystępnych cenach na sklepowych półkach. Dzięki temu na srebrne sztućce, kubki, patery, dzbanki, solniczki i cukiernice mogli sobie pozwolić także mniej zamożni mieszczanie. Już na początku XIX wieku stoły w całej Europie nakryte były srebrnymi przedmiotami gospodarstwa domowego, z których wiele powstało we wrocławskich pracowniach m.in. Tobiasa Meyera, Davida Gottlieba Raudnera, Johanna Davida Klosego, Carla Friedricha Koroka, Carla Juliusa Gottlieba Weissa czy Ludwika Wilhelma Bruno. Zdobione m.in. puncami miejskimi – przeważnie w formie monogramu W – trafiły także do wielu polskich domostw. W II połowie lat 30. XX wieku część z nich zasiliła Fundusz Obrony Narodowej.
Gdy u progu II wojny światowej powstał Fundusz Obrony Narodowej, na jego tzw. część srebrną złożyło się wiele darów Polaków i Polonii z całego świata. Na wystawie prezentowanej w Centrum Historii Zajezdnia we Wrocławiu pokazujemy te z nich, które przeważnie jeszcze w XIX wieku powstały we wrocławskich zakładach rzemieślniczych i fabrykach sreber. Czy niektóre z nich zostały do FON przekazane przez wrocławską Polonię? Niewykluczone. – dr Andrzej Jerie, p.o. dyrektora Centrum Historii Zajezdnia
Już od wtorku 6 czerwca, w ramach projektu: „Nie zmarnujcie niepodległości. Srebra Funduszu Obrony Narodowej”, w kilkunastu muzeach i instytucjach kultury w całej Polsce prezentowane są obiekty z tego zespołu. W tym także we Wrocławiu – w Centrum Historii Zajezdnia. Srebra FON do tej pory znajdowały się w Muzeum Narodowym w Poznaniu i nie były pokazywane szerszej publiczności.
Warto odkreślić, iż jest w tym coś niezwykle symbolicznego, że wyroby wrocławskich, czyli niemieckich rzemieślników i jubilerów, miały sfinansować wzmocnienie armii polskiej przed spodziewaną napaścią Niemic na nasz kraj. Równie symboliczne jest miejsce, w którym te wrocławskie srebra będą pokazywane – to dawna zajezdnia autobusowa, w której narodziła się wrocławska i dolnośląska „Solidarność”. Tak jak przed II wojną światową nastąpiło zjednoczenie Polaków wokół idei obrony niepodległości, tak strajki i „Solidarność” jednoczyły nas w 1980 roku. A we Wrocławiu stały się fundamentem, na którym zbudowana została tożsamość jego mieszkańców.
Srebra Funduszu Obrony Narodowej będą eksponowana w Centrum Historii Zajezdnia w ramach wystawy głównej „Wrocław 1945–2016” od 6 czerwca do 1 października 2023 r.
